حیوان ناطق...

در بیان این که چه چیزی انسان را از حیوانات متمایز می‌کند از دوران کهن بحث بسیار بوده‌است. نقل مشهور بر این است انسان حیوان ناطق است٬ و ریشه این نقل به حکمای یونان می‌رسد.
البته در معنی لفظ «ناطق» نیز حرف و حدیث زیاد بوده‌است.
کلمه اصلیی که حکمای یونان استفاده کرده‌بوده‌اند٬ کلمه Logus بوده است که هم به معنی «صاحب عقل» است و هم به معنی «گفتگوگر». حکمای مسلمان هم این کلمه را به نیکی به «ناطق» برگردانده‌اند که هم به معنای «صاحب منطق» است و هم به معنای «گویا».
حال بحثهایی بوده که کدام وجهه از معنی «ناطق» وجه متمایز انسان از حیوان است.
شاید شما هم داستانهایی از همکاری حیوانات شنیده باشید. مثلاً این که گروهی از فیلها به فیلی که خرطومش طی حادثه‌ای قطع شده بوده و از کارهای روزمره‌اش (گرفتن غذا٬ آبتنی کردن و ...) عاجز شده بوده٬ کمک می‌رسانده‌اند تا زنده بماند. یا این همکاری گاومیشها بر ضد دشمنشان را ببینید:

معلوم نیست چگونه می‌توان این حرکات دسته جمعی حیوانات را بدون قایل شدن وجود اراده و راهی برای ارتباط بینشان توجیه کرد و رفتار آنها را تنها از روی غریزه دانست.
از سوی دیگر لابد انسانهایی را دیده‌اید که بسیار اوقات نه از روی فکر٬ بلکه در بهترین توجیه تنها از روی غریزه رفتار می‌کنند. البته ظاهرا صحبت هم می‌کنند و از قوه ناطقه بی‌بهره نیستند...
حالا وجه متمایز کننده انسان از حیوان چیست؟
پس نوشت: ظریفی می‌گفت: خدایا! می‌گویند آدم را به گناه این که از میوه درخت دانایی خورد از بهشت اخراج کرده و در این دیر خراب آبادی. بنازم حکمتت را! ولی این همه نادان در زمین چکار می‌کنند؟! اگر آنها نبودند زمین هم بهشتی بود برای خودش...