تاریخچه واحد پول ملی ایران

کفش پاشنه صناری

پول قدیم ایران‌زمین که داریوش بزرگ آن را متداول کرد دریک نام داشت. بعد از دوران اسلام، سکه‌های دینار طلا و نقره رایج بودند. در زمان سلسله سامانی واحد پول شاهی، معادل ۵۰ دینار، هم متداول شد. زمان سلطان محمود غزنوی، سکه محمودی به ارزش صد دینار نیز ضرب شد -که در نداول عامه به آن صنّار و صنّاری می‌گفتند (و می‌گویند!). 

بعدها شاه عباس صفوی سکه عباسی به ارزش ۲۰۰ دینار ضرب کرد. نادر شاه افشار هم سکه نادری به ارزش ده‌شاهی (برابر ۵۰۰دینار) را متداول کرد که این نام -ده‌شاهی- تا همین اواخر هم متداول بوده‌است. در زمان فتحعلی‌شاه قاجار -که منجمان درباری به او لقب سلطان صاحب‌قران را داده بودند (به حساب این که در زمان انعقاد نطفه‌اش قران سعدین -یعنی ماه و مشتری- در آسمان اتفاق افتاده بوده‌است) وی سکه قران به ارزش ۱۰۰۰ دینار را ضرب و متداول کرد. در اواخر دوره قاجار سکه‌هایی به ارزش ۲۰۰۰دینار و ۵۰۰۰ دینار ضرب شد که در تداول عامه دوزاری (=دوهزاری) و پنج‌زاری(=پنج هزاری) خوانده می‌شدند و می‌شوند. بزرگترین واحدپولی ایران نیز از زمان ایلخانان یک تومان (به معنی ده‌هزار در زبان ترکی) بوده است و معادل  ۱۰٬۰۰۰ دینار.
نام مسکوکات قدیم ایران در فرهنگ شفاهی ما هنوز زنده است. کفش پاشنه صناری نامی بود که عوام به کفش پاشنه بلند زنانه داده‌بودند، از آنجا که پاشنه‌اش بسیار کوچک و اندازه یک سکه صنّاری (صد دیناری) بود.
یا مثلاً صنار سی‌شی؛ درآمد صنار سی‌شی چقدر پول می‌شود؟ با توصیفات بالا از ارزش مسکوکات قدیم حسابش ساده‌است: صد دینار+سی شاهی=صد دینار+سی تا پنجاه دیناری= ۱۶۰۰ دینار=۱٬۶ قران.  مبلغی که لابد متوسط دست‌مزد روزانه قشر متوسط قاجار بوده است!